แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 8 กับ "การพัฒนาคน" จากมุมมองของคริสตชน

พระสังฆราชบุญเลื่อน หมั้นทรัพย์

แผนฯ 8 เป็นแผนที่ว่าด้วยปัญหาที่สำคัญที่สุด เพราะเกี่ยวข้องกับ "ชีวิตคน" อันเป็นพระคุณประเสริฐสุดที่พระเจ้าผู้สร้างประทานมา เป็นแผนที่กล่าวถึงการพัฒนาคน ทั้งแต่ละคนและทุกคนในสังคมอย่างกว้างในทุกด้าน รวมทั้งทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตคนในโลก

ข้อดีอีกประการหนึ่งของแผนฯ 8 คือ ความลึกซึ้งและความแม่นยำในการวิเคราะห์จับมูลเหตุของปัญหาในสังคมไทยปัจจุบัน อันเกิดจากข้อบกพร่องของแผนพัฒนาคนฯ และการดำเนินการพัฒนาที่แล้วๆ มา "ซึ่งมุ่งเน้นการแข่งขัน เพื่อสร้างความมั่งคั่งในด้านรายได้ ทำให้คนไทยและสังคมไทยมีความเป็นวัตถุนิยมมากขึ้น ก่อให้เกิดพฤติกรรมของคนในสังคม คือ การย่อหย่อนในศีลธรรม จริยธรรม ขาดระเบียบวินัย การเอารัดเอาเปรียบ... ส่งผลให้วิถีชีวิตและค่านิยมดั้งเดิมที่ดีงามของไทยเริ่มจางหายไปพร้อมๆ กับการล่มสลายของสถาบันครอบครัว ชุมชน วัฒนธรรมท้องถิ่น... ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมลงเป็นลำดับ... อันก่อให้เกิดผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของคนไทยโดยทั่วไปอย่างกว้างขวาง" (ส่วนที่ 1 ข้อ 1.4 - 1.5) จากนี้แผนฯ 8 ก็เสนอความพยายามหันมามุ่ง "พัฒนาคน" โดยสนับสนุนให้เกิดมีการเปลี่ยนแปลง แก้ไข ปรับเปลี่ยนวิสัยทัศน์ ทัศนคติของคนไทย ให้เข้าสู่สัจธรรม ศีลธรรมอย่างที่คริสตศาสนาสอนว่า ให้มีการกลับใจ เปลี่ยนวิถีชีวิตให้เป็น "ชีวิตใหม่" นั่นเอง ซึ่งหมายถึงการมุ่งด้านจิตใจของ "คน" ด้วย

แผนฯ นี้ยังกล้าเสนอยุทธศาสตร์ใหม่คือ การเสริมสร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างรัฐกับประชาชนให้เกิดขึ้นมากที่สุด และให้มีการปรับระบบบริหารจัดการ เพื่อให้มีการนำแผนไปสู่ภาคปฏิบัติอย่างมีประสิทธิผล เป็นการเสนอให้มีการปรับเปลี่ยนระบบ ทั้งจากภาครัฐและจากประชาชนให้มีการหันหน้าเข้าหากัน สมัครสมานสามัคคีกัน เพื่อความดีส่วนรวมต้องมี "การกลับใจ" ทั้งฝ่ายรัฐและฝ่ายประชาชนนั่นเอง

แผนฯ 8 ยังแสดงความใจกว้าง ยอมรับความผิดพลาดในอดีต ยอมเปลี่ยนแนว และทิศทางใหม่ ถือว่าแผนฯ นี้เป็นเพียง "ก้าวแรกของการนำวิธีการใหม่ในการพัฒนาประเทศมาใช้" (ปฐมบท) และเรียกร้องให้ทุกคน ทุกฝ่ายร่วมมือร่วมใจกัน โดยยึดหลักประสานงานกัน เกื้อกูลกัน เพื่อความสำเร็จสมบูรณ์ของส่วนรวม แผนฯ นี้ยังยอมรับว่า เป็นเพียง "การเริ่มกระบวนการ ที่ทุกภาคส่วนของสังคมจะร่วมกันก้าวเดินไปสู่เป้าหมายเดียวกัน... เป็นกระบวนการเรียนรู้ในอันที่จะอยู่ร่วมกันอย่าง รู้ - รัก - สามัคคี..." จึงไม่ถือว่าเป็นแผนการที่เบ็ดเสร็จสมบูรณ์แล้วแต่ยังจะต้องมีการพัฒนา ปรับเปลี่ยนต่อไปอีก โดยอาศัยความร่วมมือของทุกคน ทุกฝ่าย

อาจสรุปได้ว่า แผนฯ 8 เสนอแนวคิด ทิศทาง และยุทธศาสตร์ใหม่ที่ดี และถูกต้องในการพัฒนาสังคม ประเทศชาติของเรา ควรที่เราทุกคนนำมาศึกษาและหาทางร่วมกันนำไปปฏิบัติให้เกิดผล

แนวคิดใหม่ ที่ใคร่จะกล่าวถึงในที่นี้คือ แนวคิดแบบองค์รวม เมื่อมุ่งพัฒนาคน ก็ต้องคำนึงถึงด้านต่างๆ ของคน รวมทั้งหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง จำต้องประสานกัน จะมุ่งเน้นเฉพาะด้านใดด้านหนึ่ง หรือต่างหน่วยต่างแยกกันทำไม่ได้

ยุทธศาสตร์ใหม่ที่สำคัญสองประการของแผนฯ 8 นี้ ก็น่านำมาศึกษาเช่นกัน กล่าวคือ การพัฒนาประชารัฐ พยายามเสริมสร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างรัฐกับประชาชน ให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการพัฒนาประเทศ การเสริมสร้างหลักนิติธรรมในการบริหารรัฐกิจ การแก้ไขความขัดแย้งด้วยสันติวิธี และยุทธศาสตร์การปรับระบบการบริหารจัดการ เพื่อให้มีการนำแผนไปสู่ภาคปฏิบัติได้อย่างเกิดผลดี

ยุทธศาสตร์ใหม่สองประการนี้ จะไม่เกิดผลหากไม่มีการ "กลับจิตกลับใจ" ทั้งทางฝ่ายรัฐและฝ่ายประชาชน

ในฐานะนักการศาสนาเพื่อสังคม ข้าพเจ้าถือว่า แผนฯ 8 นี้ให้ความสำคัญแก่ศาสนาในการพัฒนาคน และสังคม เรียกร้องศาสนาให้เข้ามามีบทบาทในการพัฒนาประเทศตามเจตนารมณ์อันดีของแผนนี้ ข้อนี้ทำให้คิดได้สองประการ คือ 1. เป็นการให้เกียรติแก่ศาสนาในฐานะที่มีบทบาท หน้าที่ "อบรมบ่มจิตใจคนแต่ละคน และทุกๆ คน" ในสังคม ซึ่งนับได้ว่าเป็นบทบาทหน้าที่สูงส่งอันขาดเสียมิได้ในสังคมมนุษย์ ในแง่นี้ ก็ถือว่า ศาสนามีสิทธิที่จะทำหน้าที่ของตนในสังคม 2. ศาสนาต่างๆ ซึ่งอยู่คู่สังคมบ้านเมืองเสมอมาเป็นเวลานาน จนบัดนี้ยังไม่สามารถหล่อหลอมจิตใจคน ประชาชนให้มีคุณภาพดี มีศีล มีธรรมกันได้อย่างที่คิดและปรารถนา ดูในแง่นี้ก็ถือได้ว่า แผนฯ นี้เรียกร้องท้าทายศาสนาทั้งหลายให้พร้อมใจกันทำตามบทบาทหน้าที่ในสังคมมากขึ้น

สืบเนื่องจากความคิด ความเข้าใจเช่นนี้ ข้าพเจ้าใคร่ขอเสนอข้อคิดบางประการตามคำสอนของคริสตชน เพื่อแสดงความพร้อมที่จะร่วมมือด้วยน้ำใสใจจริง เพื่อเสริมแผนฯ 8 นี้ให้สมบูรณ์และมีประสิทธิผล

1. ศาสนาควรช่วยกันปลูกฝัง และปลุกจิตสำนึกเรื่องคุณค่าและศักดิ์ศรีของชีวิตมนุษย์ที่สมบูรณ์ ทั้งชี้นำหนทางและสนับสนุนกิจกรรมที่นำชีวิตมนุษย์สู่ความสมบูรณ์สมศักดิ์ศรีของแต่ละคนและในสังคม

แผนฯ 8 กล่าวถึงคุณภาพของชีวิตคน ศักยภาพของคนด้านจิตใจ จึงควรที่ศาสนาจะช่วยกันให้ความหมายว่าการเป็นคนสมบูรณ์นั้นเป็นอย่างไร เพื่ออะไร ข้อที่ควรระวังก็คือ คุณภาพและศักยภาพของชีวิตคน มิใช่หมายถึงประสิทธิภาพในการผลิตเพียงเท่านั้น ถ้าเป็นเช่นนี้ ก็ยังเป็นเพียงเชิงเศรษฐกิจอยู่ มีการแข่งขันเป็นพื้นฐานและเป้าหมายก็คือ การมีมากขึ้น ยังมิใช่เป็นการ "เป็นคนมากขึ้น"

ข้าพเจ้าแน่ใจว่า ทุกศาสนามีคำสั่งสอนถึงชีวิตคนที่สมบูรณ์ และเสนอหนทางอันทำให้บรรลุถึงชีวิตเช่นนั้น เราจึงควรมาร่วมมือร่วมใจกันในด้านนี้ โดยช่วยกันปลุกจิตสำนึกในประชาชน ให้รู้และเข้าใจถึงความประเสริฐ ถึงเกียรติและศักดิ์ศรีของชีวิตคน ทั้งสนับสนุนส่งเสริมให้ทุกคนหันเข้าสู่วิถีทางอันนำไปสู่บูรณภาพแห่งชีวิตนั้นด้วย

คริสตศาสนาสอนว่า ทุกชีวิตมาจากพระเจ้า จึงเป็นของประทานอันประเสริฐ ชีวิตคนมีศักดิ์ศรีอันสูงส่ง เพราะถูกสร้างมาตามพระฉายาพระเจ้าผู้สร้าง และได้รับเกียรติยกขึ้นเป็นบุตรของพระเจ้าโดยทางพระเยซูคริสตเจ้าพระผู้ไถ่กู้ ชีวิตอันมีค่าและมีศักดิ์ศรีเช่นนี้ จะมีความหมายและจะสมบูรณ์ได้ก็ต่อเมื่อ มีความรัก เช่นเดียวกับพระเยซูคริสตเจ้า ผู้ทรงรักเราแบบหวังดีต่อผู้อื่นเห็นแก่ผู้อื่น แบ่งปันและเสียสละให้เพื่อนมนุษย์ได้ แม้กระทั่งชีวิตของพระองค์เอง เป็นการออกจากตนเอง เป็นคนเพื่อคนอื่น และเมื่อทรงรับทรมานและสิ้นพระชนม์เพื่อเราทั้งหลาย ได้ทรงกลับคืนพระชนม์ มีชีวิตใหม่ เพื่อบันดาลชีวิตใหม่ให้เราทุกคน เป็นชีวิตที่มีความหวังและความหมายใหม่ อันบันดาลให้เรารักเพื่อนมนุษย์ทุกคนอย่างแท้จริง การ "พัฒนาคน" ในความหมายนี้ เป็นประดุจการย่างเข้าสู่แดนลึกที่สุดในตัวคน นั่นคือ แดนหัวใจ มโนธรรม และชีวิตมนุษย์เอง

2. ศาสนาควรช่วยกันติดตาม ประเมินผลการพัฒนาประเทศ เพื่อรักษาความสมดุลและให้เป็นไปตามเจตนารมณ์อันดีของแผนฯ นี้

สังคมโลกของเรายังมีทั้งความดีและความชั่ว คนดีและคนไม่ดีปะปนกันอยู่ การ "พัฒนาคน" ตามเจตนารมณ์ของแผนฯ นี้ เรียกร้องให้มีการปรับเปลี่ยนทัศนคติ แนวทางปฏิบัติและพฤติกรรมหลายอย่างของคนไทยเรา นับว่าเป็นกระบวนการที่ต้องการเวลาอันยาวนาน มิได้เป็นไปโดยอัตโนมัติ ประหนึ่งว่า ถ้ามีปัจจัยแวดล้อมบางอย่างแล้ว ก็จะสำเร็จไปได้อย่างรวดเร็วทันตา ศาสนาจึงต้องเข้ามามีบทบาทเตือนสติในเรื่องนี้ ทั้งยังต้องให้กำลังใจแก่คนที่พยายามทำดีให้มีความพากเพียรมานะ อดทน กล้าหาญต่อไป ไม่ย่นย่อท้อถอย ต้องหมั่นกระตุ้นเตือนผู้มีอำนาจรับผิดชอบ มิให้รีบด่วน ใจร้อน รีบเร่งรัดตัดตอนทำเพื่อผลงานของตนเอง หรือของพรรคพวก ให้ด่วนสำเร็จลงในวาระในสมัยของตน แต่ให้มีความพากเพียร เพื่อความดีของส่วนรวมอย่างแท้จริง

เรายังต้องยอมรับกันว่า เมื่อพูดถึง "การพัฒนา" โดยทั่วไปมักเข้าใจในเชิงเศรษฐกิจอย่างฝังใจ และแผนฯ 8 นี้ก็เช่นกัน มีความตั้งใจจะพัฒนาคน จึงเป็นหน้าที่ของบรรดาศาสนาที่จะต้องช่วยกันเตือนสติว่า ความมั่งคั่งและอำนาจ ตลอดจนเทคโนโลยีและวิทยาการต่างๆ ที่มนุษย์เรามีอยู่นั้น หากมิได้มีความเข้าใจเชิงศีลธรรมและจริยธรรมเป็นแนวทางโน้มนำไปยังความดีแท้ของมนุษย์แล้วไซร้ ความมั่งคั่ง อำนาจ และวิทยาศาสตร์นั่นเองจะกลับเป็นปฏิปักษ์ต่อมนุษย์ เป็นนายที่โหดร้ายต่อมนุษย์เอง

อนึ่ง "การพัฒนาคน" ที่แท้จริงนั้น ต้องคำนึงถึง "มิติภายใน" ของมนุษย์แต่ละคน และของทุกคน เพราะโดยธรรมชาติแล้ว มนุษย์ย่อมมุ่งแสวงหาสัจจะความดี ความงามเที่ยงแท้ ไม่จอมปลอม ในข้อนี้ศาสนาต้องช่วยกันเป็นพิเศษ

3. ศาสนาควรช่วยกันเตรียมความพร้อมของประชาชนต่อการรับการกระจายอำนาจ งบประมาณและรายได้ที่แผนฯ นี้มีแนวทางให้เกิดขึ้น

เป็นที่น่ายินดีว่า แผนฯ 8 นี้มีขึ้น โดยการร่วมมือของประชาชน ตลอดจนองค์กรเอกชน และมีเจตนาที่จะกระจายอำนาจและรายได้ออกสู่ชนบท แต่เราก็ต้องยอมรับกันว่า ประชาชนส่วนใหญ่ในชนบทรอบนอกนั้น ยังต้องการการเตรียมพร้อมเป็นพิเศษเพื่อรองรับการกระจายดังกล่าว เป็นต้นว่า ในด้านการจัดการ การทำงานเป็นกลุ่ม การรับผิดชอบร่วมกัน ความสำนึกในสิทธิและหน้าที่ ในคุณค่าและภูมิปัญญาของตนและของชุมชน เหล่านี้ล้วนเป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการพัฒนาคน ศาสนาจึงควรมีบทบาทในการช่วยให้การอบรมเรื่องเหล่านี้ให้กับประชาชน เพื่อปลุกจิตสำนึกในเรื่องดังกล่าว เป็นการช่วยให้ประชาชนค่อยๆ มีความพร้อมที่จะรับอำนาจและรายได้มาเพื่อเป็นประโยชน์แก่ส่วนรวมอย่างแท้จริง

4. ศาสนาควรช่วยกันใน "การพัฒนาประชารัฐ"

ส่วนที่ 7 ของร่างแผนฯ 8 นี้ กล่าวถึงการพัฒนาประชารัฐไว้อย่างน่าฟังว่า "การพัฒนาให้รัฐและประชาชนมีความเข้าใจที่ดี มีความรับผิดชอบและมีความเอื้ออาทรต่อกัน ทั้งนี้เพื่อความสัมพันธ์ระหว่างรัฐและประชาชนดำเนินไปในเชิงสร้างสรรค์ และเสริมสร้างสมรรถนะซึ่งกันและกัน"

จากประสบการณ์ของเราท่านทั้งหลาย ความสัมพันธ์อย่างที่หวังไว้นี้จะเกิดขึ้นไม่ได้หากไม่มีการ "กลับใจ" ของทั้งสองฝ่ายด้วยกันคือ ทั้งฝ่ายรัฐ และฝ่ายประชาชนที่จะต้องหันหน้าเข้าหากัน ตามความเห็นของข้าพเจ้า ฝ่ายที่จะกลับใจได้ยากกว่าคือ ฝ่ายรัฐ เพราะภาครัฐนั้นเป็นสถาบันที่มีเอกสิทธิ์และอำนาจ มีทรัพยากรและบุคลากรจำนวนมาก ได้กำหนดกรอบและกลไกต่างๆ ขึ้นมา ซึ่งมีข้อบกพร่องและข้อจำกัดหลายประการ อันส่อแสดงถึงการรวบอำนาจและใช้อำนาจในทางที่ไม่ถูกไม่ควร และใครเล่าจะเป็นผู้ให้ฝ่ายรัฐได้เปลี่ยนทัศนคติ เปลี่ยนพฤติกรรม ให้หันมายึดหลักความชอบธรรม หลักนิติธรรม ให้ประชาชนมีหลักประกันในการมีส่วนร่วมในกิจกรรมของรัฐได้

จึงใคร่เสนอว่า ศาสนาควรจะเข้ารับบทบาทอย่างพิเศษในเรื่องนี้ ซึ่งเป็นบทบาทที่ท้าทายอย่างมาก เพราะเกี่ยวกับจิตใจของผู้มีอำนาจที่มีเครื่องมือแห่งอำนาจพร้อมอยู่ในมือ สำหรับภาคประชาชนนั้นเราก็ต้องช่วยกันดังกล่าวมาแล้วในข้อที่ 3 และดังที่เรากำลังกระทำกันอยู่บ้างแล้ว

5. ศาสนาควรช่วยกันสนับสนุนให้ชุมชน และประชาชนมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

นับเป็นความฉลาดรอบคอบของแผนฯ 8 ที่พูดถึงการร่วมมือกันระหว่างรัฐกับชุมชน และประชาชนในการควบคุมดูแล การใช้ และการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทั้งยังพูดถึงการสร้างเสริมวินัยและประสิทธิภาพการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างประหยัด ให้ได้ประโยชน์มากที่สุด และมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมน้อยที่สุด เรื่องนี้จะเป็นไปได้ยากมาก หรือเป็นไปไม่ได้เลย หากไม่มีการเปลี่ยนความคิด และพฤติกรรมอันมาจาก "ความโลภ" ทั้งของฝ่ายรัฐและประชาชน

ศาสนาจึงต้องเข้ามามีบทบาทในเรื่อง ลด ละเลิก ความโลภ โดยปลูกฝังความเข้าใจในความหมายของทรัพยากรธรรมชาติว่า เป็นของประทานอันประเสริฐจากพระผู้สร้าง ที่ทรงใจกว้าง โดยมีสายพระเนตรยาวไกล คิดไปถึงลูกหลานเหลนของเราในกาลข้างหน้าด้วย ศาสนาเข้ามามีบทบาทในเรื่องนี้มิใช่ด้านการเทศน์สอนเท่านั้น แต่ควรทำด้วยการปฏิบัติ ด้วยพฤติกรรมของสถาบันศาสนาและของผู้เทศน์สอนเอง ก็จะนับว่าเป็นการพัฒนาศาสนาเอง และช่วยพัฒนาสังคมประเทศชาติด้วย

ข้าพเจ้าหวังว่า ข้อคิดต่างๆ เหล่านี้ คงกระตุ้นเตือนศาสนิกทุกศาสนาให้หันมาสนใจศึกษาแผนฯ 8 นี้ และพยายามช่วยกันทำให้เกิดผลอย่างแท้จริง ในการพัฒนาคน สังคม ประเทศชาติไทย มิใช่เป็นเพียงแผนที่เขียนขึ้น เพื่อให้เป็นไปตามระบบและขั้นตอนในการบริหารจัดการของรัฐ และการปกครองประเทศชาติเท่านั้น ข้าพเจ้าทราบแน่อยู่แก่ใจว่า ความพยายาม "พัฒนาคน" ดังมีอยู่ในแผนฯ นี้ เป็นการยากลำบากมีอุปสรรคมากมาย และกินเวลายาวนาน จึงภาวนาอธิษฐานขอความช่วยเหลือจากพระเจ้า มาค้ำจุนและเกื้อกูลบรรดาผู้มีน้ำใจดีทั้งหลาย ทุกคนด้วย

***************************************

ที่มา : วารสาร "ผู้ไถ่" ฉบับที่ 40 พฤษภาคม - สิงหาคม 2539

เขียนความคิดเห็น
ชื่อ:
หัวเรื่อง:
BBCode:
ความคิดเห็น:
รหัส:*

Powered by AkoComment 2.0!