เรามาถึงบ้านดอนบอสโกฯ ช่วงบ่ายของวันที่ 26 กันยายน เป็นช่วงเวลาที่น้องๆ เยาวชนเริ่มทยอยกลับจากโรงเรียน มีเยาวชนส่วนหนึ่งมาช่วยจัดเตรียมสถานที่ เนื่องจากคืนนี้เราจะมีการฉายหนังกลางวัดกัน

ช่วงสายวันนั้น เป็นช่วงของการเรียนรู้เรื่องศักดิ์ศรีและสิทธิของความเป็นมนุษย์ นำกิจกรรมโดยพี่อัจฉรา เลขาธิการ ยส. เริ่มต้นด้วยคำถามให้น้องๆ ช่วยกันตอบว่า เมื่อพูดถึงคนแล้ว เรานึกถึงใครบ้าง? และคนเหล่านั้นมีความแตกต่างกันอย่างไร? คำตอบจากน้องๆ มีหลากหลายตั้งแต่พระสังฆราช นายกรัฐมนตรี ตำรวจ ทหาร พ่อค้า ประชาชน ได้คำตอบจากน้องๆ แล้วพี่อัจก็ทิ้งท้ายไว้แค่นั้นก่อน จากนั้นก็ให้ทำกิจกรรม กล้วยของฉันหายไปไหน? น้องๆ ต่างสนุกสนานกับการจำกล้วยของตัวเองให้ได้ บางคนก็ปอกเปลือกอย่างทนุถนอม บ้างก็แอบขี้โกงทำตำหนิเอาไว้ แล้วพี่อัจก็สรุปบทเรียนของกิจกรรมนี้ว่า ลักษณะที่มองเห็นภายนอกของเปลือกกล้วยที่มีตำหนิแตกต่างกัน ก็เหมือนกับลักษณะภายนอกของคนที่อาจมีรูปร่างหน้าตา เพศ สีผิว อาชีพ หรือฐานะทางสังคมที่แตกต่างกัน แต่โดยเนื้อแท้ของมนุษย์ทุกคนแล้ว ล้วนมีศักดิ์ศรีที่เท่าเทียมกัน เหมือนกับเนื้อในของกล้วยที่เหมือนกัน จากนั้นก็เป็นกิจกรรม ความจำเป็นหรือความต้องการ? โดยให้น้องๆ ช่วยกันคิดว่าสิ่งใดเป็นสิ่งที่จำเป็นในชีวิตของมนุษย์บ้าง และสิ่งจำเป็นเหล่านี้ทุกคนต้องได้รับเหมือนกันหรือไม่ แล้วพี่อัจก็สรุปให้ฟังว่า สิทธิมนุษยชนก็คือ สิ่งจำเป็นที่มนุษย์ทุกคนต้องได้รับในฐานะที่เป็นมนุษย์ เพื่อให้สามารถอยู่รอด ให้มีความมั่นคงในชีวิต โดยไม่แบ่งแยกว่าจะเป็นเชื้อชาติ ศาสนา ภาษา เพศ อายุ สีผิว สุขภาพ สถานภาพทางสังคมหรือเขตแดนประเทศใด

กิจกรรมฐาน เส้นทางสู่สิทธิมนุษยชน (Human Right walk Rally) เป็นอีกกิจกรรมหนึ่งที่เราใช้เป็นสื่อการเรียนรู้เรื่องสิทธิมนุษยชนให้กับน้องๆ หลังจากที่พี่ไพอธิบายวิธีการเล่นกิจกรรมนี้แล้ว ทีมงาน ยส. ก็เข้าประจำฐานของตัวเอง เริ่มต้นฐานเรือมนุษย์ของพี่อาร์ต ฐานนี้น้องๆ ก็จะได้รับบทบาทสมมุติเป็นตัวละครต่างๆ ซึ่งจะต้องมีการตัดสินใจกันว่า ใครจะต้องเป็นผู้เสียสละ สรุปเนื้อหาฐานนี้ก็คือ มนุษย์ทุกคนมีศักดิ์ศรีที่เท่าเทียมกัน ไม่ว่าจะมีความแตกต่างทางเชื้อชาติ ศาสนา อาชีพ ฐานะทางสังคมหรือสภาพร่างกาย และมนุษย์ทุกคนมีสิทธิในการมีชีวิตอยู่ ไม่ควรที่จะมีใครจะมาตัดสินชีวิตของใครได้ ฐานต่อมาเป็นฐานบันไดชีวิต... สิทธิของฉัน

นำโดยพี่เล็ก ฐานนี้ก็ให้ความรู้เรื่องสิทธิต่างๆ มากมายในชีวิตที่มนุษย์คนหนึ่งต้องได้รับ เช่น สิทธิที่จะได้รับการดูแลจากครอบครัว สิทธิในการศึกษา สิทธิในการแสดงความคิดเห็น สิทธิในเรื่องความเชื่อ ฯลฯ ฐานที่สามเป็นฐานสิทธิมนุษยชนเป็นสากล นำฐานโดยพี่อัจ ซึ่งฐานนี้ก็สอนให้รู้ว่าสิทธิของมนุษย์ไม่จำกัดอยู่แค่การมีสิทธิในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง โดยถูกปฏิเสธหรือถูกกีดกันในสิทธิด้านอื่นๆ สิทธิต่างๆ เป็นเรื่องที่แบ่งแยกไม่ได้ ต้องพึ่งพากัน ถัดมาก็เป็นฐานของพี่ไพ ในชื่อฐานจินตนาการของฉัน ฐานนี้ก็ทำให้น้องๆ ได้เรียนรู้ว่า จินตนาการหรือความคิดเป็นสิ่งที่ติดตัวมนุษย์ทุกคนมาตั้งแต่เกิด ไม่มีใครมาเอาไปจากใครได้ เช่นเดียวกับสิทธิมนุษยชนที่ติดตัวมนุษย์มาตั้งแต่เกิด ไม่สามารถถ่ายโอนให้ใครได้ ฐานสุดท้ายคือฐานภาพลวงตา ของพี่นุช ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความไม่ยุติธรรมและความไม่เท่าเทียมกันในสังคม แล้วเราจะมีส่วนร่วมในการช่วยกันสร้างความเป็นธรรมในสังคมได้อย่างไร?

ค่ำคืนนี้เป็นคืนที่พวกเราชาว ยส. รอคอยด้วยใจจดจ่อ เพราะเป็นคืนที่เราจะได้รับชมการแสดงวัฒนธรรมของน้องๆ แต่ละเผ่า เห็นจากที่น้องๆ มาซุ่มซ้อมกันตั้งแต่หัววันก็รับประกันได้ว่าคงไม่ผิดหวังแน่ๆ โดยการแสดงชุดแรกเป็นการนำเสนอวัฒนธรรมของชนเผ่าม้ง โดยมีน้องก่อมาอ่านบทกลอนที่เป็นคำสอนลูกหลานให้มีความกตัญญูต่อบรรพบุรุษ สร้างความซาบซึ้งและความประทับใจให้ผู้ชมผู้ฟังเป็นอย่างมาก ต่อมาก็เป็นการโชว์การแต่งกายและการร่ายรำต่อสู้ของเผ่าลาหู่ ตามด้วยบทเพลงไพเราะแบบเศร้าซึ้ง จากน้องๆ เผ่าอาข่า ปิดท้ายอย่างอลังการด้วยคอนเสิร์ตของปกาเกอะญอ ดูแล้วน้องๆ ที่นี่มีความสามารถด้านดนตรีหลายคน และได้ทราบว่าได้ไปแสดงโชว์หลายแห่ง (ใครสนใจอยากรับชมการแสดงบทเพลงของชนเผ่า ติดต่อได้ที่บ้านดอนบอสโกเชียงใหม่เจ้า) แล้วค่ำคืนนี้ก็จบลงด้วยความประทับใจอย่างที่คาดไว้จริงๆ

เช้าวันต่อมา หลังจากเล่นเกมและกิจกรรมสันทนาการกันไปอย่างสนุกสนาน นำโดยทีมสันทนาการรับเชิญพิเศษ จากเยาวชนค่ายยุวสิทธิมนุษยชน ครั้งที่ 2 (น้องแพน น้ำเปล่า อาร์ม ไอซ์ เกมส์) ก็เป็นช่วงของการเรียนรู้ปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน โดยพี่อัจได้มาอธิบายให้ทราบถึงความเป็นมาและสิทธิต่างๆ ที่บรรจุอยู่ใน 30 ข้อ ของปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน เช่น สิทธิในการได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย

อย่างเท่าเทียมกัน สิทธิในการได้รับการเยียวยาจากศาล เสรีภาพในการเดินทางและเลือกถิ่นที่อยู่ สิทธิในการได้รับสัญชาติ ฯลฯ แล้วก็ทำกิจกรรมจับคู่บัตรคำ ที่เอามาจากบทความ "จากครรภ์มารดาสู่เชิงตะกอน" ซึ่งเป็นบทความของอาจารย์ป๋วย อึ้งภากร โดยมีเนื้อหาสื่อถึงสิทธิต่างๆ ในชีวิตของมนุษย์คนหนึ่ง ว่าตั้งแต่เกิดจนกระทั่งตายควรจะได้รับสิทธิอะไรบ้าง จากนั้นก็เป็นการเรียนรู้เรื่องสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์ ที่ได้รับความคุ้มครองตามปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิชนเผ่าพื้นเมือง เช่น สิทธิในเรื่องวัฒนธรรม สิทธิในที่ดินและทรัพยากร สิทธิในการประกอบอาชีพสิทธิในการจัดตั้งสื่อในภาษาของตน สิทธิในการรักษาพยาบาล ฯลฯ โดยน้องๆ ได้ให้ความสนใจซักถามถึงกรณีต่างๆ ที่เป็นการละเมิดสิทธิที่เกิดขึ้นในชีวิตจริงของชนเผ่า

ก่อนจะรับประทานอาหารเที่ยง พวกเราก็ได้มีโอกาสเข้าร่วมพิธีมิสซาบูชาขอบพระคุณ โดยคุณพ่อแทร์รี่ ตาไปย์ ประธานในพิธีได้กล่าวขอบคุณพวกเรา ที่ได้ไปจัดกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ต่อเยาวชนอย่างมาก และหวังว่าคงมีโอกาสที่ ยส. จะได้มาจัดกิจกรรมดีๆ เช่นนี้อีก

กิจกรรมสุดท้ายคือกิจกรรมสิทธิและความรับผิดชอบ ซึ่งมาจากแนวคิดที่ว่าการอยู่ร่วมกันในสังคมของคนเรา นอกจากเราต้องรู้สิทธิของตนแล้ว ก็ควรจะรู้ว่าเราต้องมีความรับผิดชอบอะไรต่อสังคมและคนรอบข้างด้วย ซึ่งน้องๆ ก็สามารถนำเสนออย่างได้เนื้อหาสาระดีมาก เช่น ความรับผิดชอบที่มาคู่กับสิทธิในการเลือกคู่ครองและสร้างครอบครัว ก็คือการต้องรักเดียวใจเดียว เมื่อมีสิทธิในการศึกษาก็ต้องมีความรับผิดชอบในการตั้งใจศึกษาเล่าเรียน และเชื่อฟังพ่อแม่ เมื่อมีสิทธิในความเป็นส่วนตัวก็ต้องไม่ละเมิดสิทธิส่วนบุคคลของผู้อื่น ไม่แอบอ่านจดหมายของคนอื่น เคารพในทรัพย์สินของผู้อื่น เมื่อมีสิทธิในเรื่องใช้ทรัพยากรก็ต้องช่วยกันดูแลรักษาป่าไม้ ต้นน้ำลำธาร เมื่อมีสิทธิในการได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย เราก็ต้องเคารพกฎหมาย ไม่ทำความเดือดร้อนให้ผู้อื่น ไม่ทำร้ายกัน