อาสามาเล่าโดย ชื่นสุข อาศัยธรรมกุล

“ผู้ไถ่” ฉบับที่แล้ว คุณต้นกล้วยได้เล่าถึงการสัมมนาเชิงปฏิบัติการเพื่อศึกษากลไกการทำงานขององค์การสหประชาชาติ (United Nations – UN) และกรอบของปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (Universal Declaration of Human Rights – UDHR) กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมือง และสิทธิทางการเมือง (International Covenant on Civil and Political Rights – ICCPR) รวมถึงการส่งผู้แทนจากภาคประชาชนไทย (ประกอบด้วยตัวแทนจาก NGOs 4 คน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ 4 คน และสื่อมวลชน 2 คน) ไปร่วมสังเกตการณ์การพบปะซักถามระหว่าง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ(Human Rights Commission - HRC) กับผู้แทนรัฐบาลไทย ซึ่งจัดขึ้นเมื่อวันที่ 19 - 20 กรกฎาคม ที่ผ่านมา ณ กรุงเจนีวา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ไปแล้ว

มาคราวนี้คุณตุ่ม (ชื่นสุข อาศัยธรรมกุล) ขอมาเล่าเรื่อง อนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติต่อสตรีทุกรูปแบบ (CEDAW) บ้าง ซีดอนี้ก็เป็นอนุสัญญาหนึ่งภายใต้ร่มองค์การสหประชาชาติ และมีกลไกและขั้นตอนการดำเนินงานคล้ายกับอนุสัญญา หรือกติการะหว่างประเทศอื่นๆ เนื่องจาก UNIFEM หรือกองทุนการพัฒนาเพื่อสตรีแห่งสหประชาชาติ สำนักงานเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยโครงการ CEDAW เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (CEDAW SEAP) คุณตุ่ม (ในนามแนวร่วมเพื่อความก้าวหน้าของผู้หญิง) ได้มีโอกาสเดินทางไปกับคุณอุษา เลิศศรีสันทัด จากมูลนิธิผู้หญิง เป็นผู้แทนภาคประชาชนของไทยไปร่วมในการอบรม เพื่อเตรียมตัวเข้าร่วมการประชุมกับคณะกรรมการซีดอ (CEDAW Commission) ซึ่งเป็นโอกาสที่ผู้แทนภาคประชาชนจะได้นำเสนอประเด็นสถานการณ์ และปัญหาเกี่ยวกับผู้หญิงไทยจากมุมมองของภาคประชาชน ให้คณะกรรมการซีดอได้รับทราบ รวมทั้งการได้เข้าไปร่วมสังเกตการณ์การนำเสนอรายงานของผู้แทนรัฐ(State Party) ต่อคณะกรรมการซีดอ(CEDAW Commission) และติดตามรับฟังการซักถาม การแสดงความคิดเห็นและข้อเสนอแนะที่คณะกรรมการซีดอมีต่อผู้แทนรัฐด้วย ซึ่งเป็นเรื่องที่ภาคประชาชนจะต้องให้ความสนใจเพื่อติดตามการทำงานของรัฐให้เป็นไปตามข้อเสนอแนะนั้นต่อไป

การอบรมครั้งนี้ชื่อว่า “From Global to Local” จัดโดย INTERNATIONAL WOMEN’S RIGHTS ACTION WATCH - ASIA PACIFIC (IWRAW Asia Pacific) ระหว่างวันที่ 1 - 9 กรกฎาคม 2548 ณ นครนิวยอร์ค สหรัฐอเมริกา มีผู้เข้าร่วมจาก 9 ประเทศ รวม 24 คน แบ่งเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มแรกเป็นตัวแทนจากประเทศที่มีผู้แทนรัฐมานำเสนอรายงานระหว่างวันที่ 5 - 14 กรกฎาคม 2548 นี้ คือ ประเทศ เบนิน แกมเบีย กูยานา ไอร์แลนด์ อิสราเอล และเลบานอน ส่วนกลุ่มที่สองเป็นกลุ่มที่ผู้แทนรัฐจะมานำเสนอรายงาน ในเดือนมกราคม 2549 มีประเทศกัมพูชา ไทย ออสเตรเลีย และมาเซโดเนีย โดยผู้จัดมีความมุ่งหวังว่าจะสามารถเชื่อมโยงการเคลื่อนไหวเพื่อการเปลี่ยนแปลงในระดับท้องถิ่นประเทศ กับกระบวนการรายงานอย่างเป็นทางการในระดับนานาชาติขององค์การสหประชาชาติ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ภายใต้พันธกิจของอนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติต่อสตรีทุกรูปแบบ(ซีดอ) และยังเป็นโอกาสที่จะสร้างเครือข่ายความช่วยเหลือซึ่งกันและกันในหมู่ NGOs ด้านผู้หญิงทั่วโลกด้วย

การอบรมครั้งนี้แบ่งกระบวนการออกเป็น 2 ส่วน ส่วนแรก ใช้เวลา 3 วัน เป็นการอบรมและฝึกปฏิบัติ มีเนื้อหาประกอบด้วย อนุสัญญาซีดอในระบบสิทธิมนุษยชน บทบาทของ NGOs และคณะกรรม การซีดอ ทำความเข้าใจความหมายของความเท่าเทียม รายละเอียดเนื้อหาของอนุสัญญาซีดอ และการใช้อนุสัญญาซีดอ และฝึกการล็อบบี้ ส่วนที่สอง เป็นการเข้าไปร่วมในที่ประชุมคณะกรรมการซีดอ ในอาคารที่ทำการขององค์การสหประชาชาติ เป็นเวลา 10 วัน (หากประเทศใดเสร็จก่อนก็กลับก่อน รวมทั้งผู้ที่จะต้องมาอีกครั้งในเดือนมกราคมปีหน้าด้วย แต่ทุกคนก็อยู่ร่วมกระบวนการอย่างน้อย 4 วัน เพื่อร่วมสังเกตการณ์ และช่วยเพื่อนๆ ในการเตรียมตัวนำเสนอรายงาน และล็อบบี้คณะกรรมการ) โดยก่อนที่จะมีการประชุมอย่างเป็นทางการ 1 วัน (ซึ่งเป็นวันที่คณะกรรมการซีดอจะรับฟังการรายงานของผู้แทนรัฐประเทศ (State Party) จะมีการประชุมอย่างไม่เป็นทางการระหว่างคณะกรรมการซีดอกับผู้แทน NGOs ที่มาจากประเทศที่มีผู้แทนรัฐประเทศมานำเสนอรายงานในการประชุมครั้งนี้ ส่วนผู้แทน NGOs คนอื่นๆ ก็เป็นผู้สังเกตการณ์ เพื่อเรียนรู้และเตรียมตัวเมื่อถึงเวลาของตัวเอง

(แม้การประชุมระหว่างคณะกรรมการซีดอและตัวแทน NGOs นี้จะเรียกว่า “การประชุมอย่างไม่เป็นทางการ” แต่วิธีการเป็นทางการมาก โดยผู้แทนNGOs ที่ต้องการลุกขึ้นพูดในที่ประชุม จะต้องแจ้งชื่อต่ออนุกรรมการล่วงหน้า เมื่อประธานที่ประชุมประกาศชื่อของผู้นั้นในที่ประชุม เจ้าหน้าที่จึงจะเปิดไมโครโฟนให้ และผู้พูดต้องพูดให้จบภายในเวลาที่ประธานฯ กำหนด เช่น หากมีการกำหนดเวลาให้ 5 นาที เมื่อผู้พูดเริ่มพูด ไฟเขียวที่โต๊ะประธานจะติดขึ้น เมื่อครบ 5 นาที จะเปลี่ยนเป็นไฟแดง ผู้พูดควรจะหยุดพูดหรือรีบสรุป หากพูดเกินเวลามากๆ ประธานอาจจะสั่งให้ปิดไมโครโฟน หรือประธานอาจจะตำหนิผู้พูดในที่ประชุมได้)

ในการร่วมประชุมนี้ NGOs ซึ่งถือว่าเป็นตัวแทนของภาคประชาชนจะต้องกล่าวถ้อยแถลง ด้วยภาษาใดภาษาหนึ่งที่เป็นภาษาทางการขององค์การสหประชาชาติ (ภาษาอังกฤษ เรียกว่า make statement) ถึงสถานการณ์และปัญหาเกี่ยวกับการเลือกปฏิบัติต่อผู้หญิง ที่ภาคประชาชนเห็นว่าเป็นประเด็นสำคัญหรือเร่งด่วน โดยจะต้องเชื่อมโยงเนื้อหาให้ตรงกับมาตราต่างๆ ในอนุสัญญาซีดอ พร้อมทั้งต้องเสนอแนวทางปฏิบัติในการแก้ปัญหานั้นๆ อย่างชัดเจนพอสมควร หลังจากนั้นกรรมการบางท่านอาจจะซักถามรายละเอียดเพิ่มเติม ก็เป็นโอกาสที่ตัวแทน NGOs จะได้นำเสนอข้อมูลเพิ่มเติม นอกจากนั้นสิ่งที่ตัวแทน NGOs มีโอกาสและควรจะทำคือ การล็อบบี้กรรมการนอกห้องประชุม อาจจะเป็นระหว่างอาหารเช้าก่อนเริ่มการประชุม ระหว่างเวลาอาหารกลางวัน หรือตอนเย็นหลังเลิกประชุม ต้องกระตือรือร้นและทำงานหนักเอาการอยู่นะคะตัวแทน NGOs เนี่ยะ (วิทยากรบอกเคล็ดลับว่า ไม่ควรเข้าไปหากรรมการขณะที่ท่านลุกจากที่ประชุมไปห้องน้ำ เป็นเวลาที่ไม่เหมาะสม ...อืม ! เป็นคำแนะนำที่น่ารับฟังอย่างยิ่ง)

เมื่อเสร็จกระบวนการ 9 วันนี้แล้ว เราขอบอกว่าเรามีความมั่นใจขึ้นมาก ที่จะเล่นบทบาทตัวแทนภาคประชาชนในการประชุมระดับนานาชาติขององค์การสหประชาชาตินี้ และเรามีงานที่ต้องทำเพื่อเตรียมตัวก่อนไปร่วมประชุมซีดออีกครั้งในเดือนมกราคม 2549 คือ

- ติดตามคำถามที่คณะกรรมการซีดอจะส่งมาที่ผู้แทนรัฐไทย ซึ่งผู้แทนรัฐไทยจะต้องเตรียมไปตอบคำถามในเดือนมกราคมปีหน้า คำถามนี้เกิดขึ้นหลังจากที่คณะกรรมการซีดอได้อ่านรายงานและได้มีการประชุมเตรียมล่วงหน้า(เรียกว่า pre-session โดยคณะกรรมการชุดเล็ก 5 ท่าน ประชุมกันไปเมื่อวันที่ 25 – 29 กรกฎาคม ที่ผ่านมา) NGOs ต้้องเตรียมข้อมูลจากภาคประชาชนเพื่อไปนำเสนอตามคำถามของคณะกรรมการเช่นกัน

- ประชุมผู้ร่วมเขียนรายงานภาคประชาชน หรือ Shadow Report เพื่อเพิ่มเติมข้อมูลให้ตรงกับสถานการณ์ปัจจุบัน และเตรียมการนำเสนอประเด็นสำคัญหรือข้อเรียกร้องในถ้อยแถลง (statement) ที่จะไปนำเสนอในการประชุมเดือนมกราคมปีหน้าด้วย

- เรามีข้อตกลงร่วมกับเพื่อนจากประเทศอื่นคือ ประเทศกัมพูชา และออสเตรเลีย ที่จะทำ Regional Statement ในประเด็นการค้ามนุษย์ด้วย

- เราจะล็อบบี้รัฐไทยให้เห็นความสำคัญของการประชุมนี้ และส่งผู้แทนระดับสูงไปร่วมการประชุมที่กำลังจะมาถึงนี้

- และเมื่อไปร่วมประชุมในเดือนมกราคมปีหน้ากลับมาแล้ว เรามีงานต้องทำอีกอย่างน้อย 2 อย่าง คือการติดตามให้รัฐไทยปฏิบัติตามข้อแนะนำของคณะกรรมการซีดอ โดยถือเป็นความร่วมมือกันระหว่างภาครัฐและภาคประชาชน และเตรียมทำรายงานภาคประชาชน (Shadow Report) ฉบับต่อไปด้วย

คณะกรรมการซีดอ

คณะกรรมการซีดอมีสมาชิก 23 คน เป็นผู้เชี่ยวชาญเกี่ยวกับสถานการณ์และปัญหาของผู้หญิงจากทั่วโลก สำหรับภูมิภาคเอเชียมีผู้เชี่ยวชาญจาก 6 ประเทศคือ สิงคโปร์ เกาหลีใต้ ญี่ปุ่น จีน ศรีลังกา และฟิลิปปินส์

คณะผู้เชี่ยวชาญจะมาทำงานร่วมกัน ในเดือนมกราคม และกรกฎาคม ของทุกปี โดยคณะกรรมการต้องรับฟังรายงานของรัฐบาลแต่ละประเทศที่มาเสนอรายงานทุก 4 ปี ขณะเดียวกันก็เลือกผู้เชี่ยวชาญ 1 คน เพื่อทำหน้าที่จัดทำข้อสรุป รายงาน และข้อเสนอแนะให้แก่ประเทศที่เสนอรายงาน ข้อสรุปรายงานและข้อเสนอแนะต้องได้รับการเห็นชอบจากคณะกรรมการทั้ง 23 คน โดยรัฐประเทศนั้นๆ ถูกคาดหวังว่าต้องปฏิบัติตาม

ในขั้นตอนนี้ทางคณะกรรมการได้เปิดโอกาสให้มีการทำรายงานภาคประชาชน จากองค์กรอิสระแต่ละประเทศเข้านำเสนอด้วย จึงเป็นโอกาสให้ผู้แทนภาคประชาชนจะทำการล็อบบี้เพื่อชูประเด็นปัญหาที่มีความสำคัญมาก ต้องการการแก้ไขอย่างเร่งด่วน พร้อมทั้งควรมีข้อเสนอแนะต่อคณะกรรมการในสิ่งที่ภาคประชาชนต้องการ